Shabaka Hutchings...

Ik wil geen dubbelleven leiden !

In de muziekwereld ondergaan artiesten vaak een gedaanteverandering, op zoek naar nieuwe horizonten en zo verleggen ze de grenzen van hun creativiteit. Shabaka Hutchings, een naam die synoniem staat voor meesterschap op de saxofoon, deelde het podium met Majid Bekkas (guembri, oud, zang) en Hamid Drake (drums, zang) tijdens het Vilnius Jazz Festival op 14 oktober 2023. Het was een optreden dat een onuitwisbare indruk achterliet op de jazzgemeenschap, want dit concert werd aangekondigd als zijn afscheid van de saxofoon.

De volgende dag spraken we met Shabaka om de redenen achter deze belangrijke beslissing na te gaan.


Waarom heb je de beslissing genomen om van saxofoon over te stappen op dwarsfluit en wat is de belangrijkste motivatie achter dit besluit in het kader van je artistieke reis en de relatie tussen je beoefening privé en je openbare optredens ?

Het is tegelijk complex en eenvoudig. De vraag is of muziek een job is of niet, want als het een job is, dan is het mijn taak om saxofoon te spelen. En dit werk houdt ook in dat het tot doel heeft om mensen op te beuren en muziek tot iets bijzonders te maken. Maar als ik op dwarsfluit oefen geeft het mij een ander gevoel, en de muziek die ik erop maak is ook anders.

Dus op een gegeven moment voelde het raar aan om het ene als werk op het podium te presenteren en dan thuis op een ander instrument te oefenen. Als je een artiest wilt zijn moet je combineren wat je persoonlijk doet en met wat je aan het publiek geeft. Dus dit is wat er eigenlijk staat - ik wil geen dubbelleven leiden. Ik ga mensen vertellen en laten zien wat ik eigenlijk doe en welke muziek ik maak. En het is op de fluiten.

Welke verschillen tussen de dwarsfluit en de saxofoon hebben je doen besluiten om niet langer saxofoon te spelen, maar wel dwarsfluit ? Kun je de relatie tussen beide instrumenten schetsen en hoe heeft deze overgang je benadering van saxofoon spelen en muziek in het algemeen beïnvloed ?

Een saxofoon, als je meer specifiek denkt, is een ontwikkeling van de fluit. Een saxofoon ontstond uit de klarinet, maar de klarinet komt dan weer voort uit de fluit. Je vindt de fluit niet voor niets in elke cultuur ter wereld terug.

Bij een saxofoon wek je een energie op die de luchtstromen naar voren stuurt om het riet te laten trillen en het metaal te laten resoneren. Wat je hoort het is het resultaat van die resonantie, het metaal dat resoneert vormt het geluid van de saxofoon. Het betekent dat er een technologie is om die resonantie, het riet dat trilt, te maken. En eigenlijk moet je zo hard mogelijk blazen en zolang het riet trilt, krijg je het geluid. Het betekent dat je heel veel spanning kunt hebben in de manier waarop je speelt, zolang het riet trilt en je nog steeds het geluid uit een saxofoon krijgt.

Bij de dwarsfluit is dat echter anders, omdat je geen mechanisme hebt om het instrument te laten resoneren. Je blaast in het instrument zelf en dat zorgt ervoor dat het gaat resoneren. Het betekent dus dat je een andere relatie tot de spanning hebt.

Ik heb lang saxofoon gespeeld en ik gebruikte veel energie op het riet, ik beet erop en stopte de vibratie en gebruikte meer energie dan ik nodig had. John Coltrane bespeelde bijvoorbeeld ook veel fluiten, vooral tegen het einde van zijn leven, en ik denk dat hij het helemaal snapte. Als je dwarsfluit speelt raak je eraan gewend om niet te knijpen en een manier te vinden om de luchtstroom naar voren te duwen zonder de spanning van het bijten in het riet die veel saxofonisten hebben. En zodra je dat geheim begrijpt, dat je energie kunt opwekken zonder te knijpen op een contactpunt tussen jezelf en het resonerende lichaam en het instrument, wordt je saxofoonspel er alleen maar beter op.

Hoe heeft het spelen van dwarsfluit bijgedragen aan je saxofoonperformance in termen van geluidskwaliteit en techniek ? Oefen je nog steeds op saxofoon ?

Mijn saxofoonspel werd een stuk beter toen ik niet meer op de saxofoon oefende en alleen nog dwarsfluit. Omdat ik saxofoon speel zoals ik fluit speel en de vrije luchtstroom krijg, de vrije trilling van het riet. En hoe meer het riet trilt, hoe meer het metaal resoneert, hoe massiever het geluid wordt.

En ik oefen geen saxofoon meer, dat is al een paar jaar zo omdat het oefenen op de dwarsfluit me meer vaardigheden geeft om saxofoon te spelen. Het vergt meer spierkracht in de mond en vingers, vaardigheden in het algemeen... dus het betekent eigenlijk dat ik door dwarsfluit te spelen een betere saxofonist word. Voor mij kan het oefenen op dwarsfluit bepaalde problemen met de techniek op saxofoon aan het licht brengen.

Waarom heb je ervoor gekozen om niet beide instrumenten te blijven spelen ? Welke invloed verwacht je dat dit op je muziek zal hebben ?

Het probleem is dat we deze eigenzinnige manier van saxofoon spelen, met het gebruik van veel spanning, op een inefficiënte technische manier kunnen spelen, maar dat je het geluid nog steeds mooi vindt. En sommige mensen die naar mijn inefficiënte techniek luisteren, kunnen vaststellen dat het gebruik van veel spanning toch een goed geluid kan voortbrengen. Ik speel heel muzikaal.  Ik ben geïnteresseerd in de techniek van het spelen, dus zelfs als ik dwarsfluit ga spelen is dat iets waarbij ik mijn relatie tot het maken van geluid op een stuk buis in ogenschouw neem en de dwarsfluit is een directere manier om geluid uit de buis te krijgen zonder riettechnologie.

In de context van genezing door muziek en je overstap naar het spelen van de dwarsfluit, hoe zie je de rol van muziek bij het bieden van genezing, vooral vanuit een technisch en sonisch perspectief ?  Zou je je gedachten kunnen delen over de relatie tussen muziek en genezing en hoe die zich verhoudt tot de frequenties en resonantie van een instrument ? Kun je daarnaast ingaan op de unieke kwaliteiten van de dwarsfluit waardoor deze geschikter is voor het faciliteren van deze 'genezing door muziek' in vergelijking tot de saxofoon ?

Als je denkt aan muziek in termen van genezing, en het woord wordt veel gebruikt op een symbolische manier, "oh genezing, wat een idee", maar mensen gebruiken het niet echt op een letterlijke manier omdat niemand het kent. Mensen praten over genezing, maar er gebeurt niet echt veel genezing, op een technisch, muzikaal niveau.

Om genezing in de muziek te krijgen moet je geen muziek spelen. Muziek neemt genezing weg. Je moet je echt verdiepen in geluid. Als je op een helende manier aan muziek denkt, gaat het allemaal om de resonantie en frequenties die afgestemd zijn op een lichaam en op wat een lichaam nodig heeft. En als je muziek speelt, gebeurt er normaal gesproken een psychologisch proces dat een manier vindt om te voorkomen dat het instrument resoneert met een zo volledig mogelijk resonantieveld... en dat kan alleen als de volledige resonantie de luisteraar beïnvloedt.

Dus met een dwarsfluit maak je een extra membraan omdat de fluit resoneert en als je echt wilt gaan helen met muziek, dan moet dat met een instrument zijn dat zo volledig mogelijk resoneert en dat is de dwarsfluit en niet de saxofoon. Het is ingewikkeld.

Op een dwarsfluit speel ik veel lange noten en probeer ik gewoon in het geluid van het instrument te komen en te zien wat er sonisch gebeurt. Met de saxofoon heb je veel ideeën over hoe die zou moeten klinken, je hebt veel helden die saxofoon spelen, dus het is eigenlijk moeilijk om je te verdiepen in de klankwereld met metaalvibratie. Je gaat gewoon op een eigenzinnige manier spelen wat je je herinnert, wat mensen leuk vinden als muziek. En dat is goed - je wilt dingen horen die je leuk vindt, melodieën die je een goed gevoel geven, of verdrietig maken, of energie geven, of wat dan ook. Maar dat is iets anders dan frequenties horen die je iets laten voelen in de frequenties zelf, en de beste manier om dat te doen is om de dwarsfluit te spelen en niet de saxofoon.

Kun je kort uitleggen hoe je recente verschuiving naar het spelen van dwarsfluit en het verkennen van helende muziek de muzikale richting van je komende projecten zou kunnen beïnvloeden, inclusief het nieuwe album ?

Het is een groeiproces. Het is nog niet voorbij, maar het is het begin van het proces richting het helende element van muziek.

En ik produceer veel muziek, vooral elektronische op mijn Native label. We hebben vier albums uitgebracht, ik speel mee maar niet officieel, en er komen volgend jaar nog twee albums aan.

Er komt een nieuw album uit in april 2024. Als we het hebben over helende muziek, is dit album gewoon een album met andere muzikanten. Ik denk dat het geweldig is. Het is een zeer georkestreerd album. Ik luister er elke dag naar. Ik vind het echt het beste album dat ik ooit heb gemaakt. Ik vind het echt een briljant album. Het klinkt misschien gek, maar ik vind het echt een fantastisch album.

Met wie wordt dit album gemaakt ? Gaan we je horen spelen op saxofoon ?

Met veel verschillende muzikanten. Ik kan op dit moment nog niet veel zeggen over wie erop staan, maar het zijn allemaal Amerikaanse muzikanten en het is opgenomen in de legendarische Rudy Van Gelder Studio in New Jersey. Alle klassieke Blue Note albums werden er ingeblikt en we hebben hem zes dagen lang geboekt en elke dag met andere muzikanten opgenomen. We hadden 8 uur aan materiaal. En ja, ik doe daar één saxofoonsolo, maar slechts één.

Waarom ? Dan zullen we je eindelijk nog eens saxofoon horen spelen ?

Gewoon voor de lol, om mensen te teasen. En het is interessant, want mensen houden van dingen die ze niet kunnen krijgen. Ze denken - "oh, met geld zouden we alles moeten kunnen kopen", "jij speelt saxofoon, laat me jouw saxofoon kopen". Wat bedoel je met mijn saxofoon kopen ? Het is iets wat je niet met geld kunt kopen. Ik denk dat mensen dat moeten begrijpen.

En wat ik eigenlijk denk dat er zou kunnen gebeuren is dat de saxofoon in de toekomst terugkomt, maar niet voor de verkoop en niet voor een opname, maar voor verschillende situaties waarin je geruchten hoort dat ik ergens saxofoon speel, niet in Europa maar misschien in Afrika.

Dus ik zal over 10 jaar eens kijken of je dan nog niet terug de saxofoon bespeelt…

Ja, doe dat. Ik speel misschien wel of misschien niet. Maar hopelijk speel ik niet. Hopelijk is dat het einde. Als ik na tien jaar geen saxofoon meer speel, betekent het dat ik een proces ben begonnen om te begrijpen hoe ik dat resonantieveld op de dwarsfluit kan krijgen en als dat gebeurt, kom ik niet meer terug naar de saxofoon. Ik denk dat de saxofoon een inefficiënt instrument is in termen van resonantie en hopelijk is dat het einde.

Bedankt voor dit gesprek…

Interview © Ieva Pakalniškytė, Vilnius, Litouwen (vrije vertaling: Jos Demol)  -  foto’s © Ilmė Vyšniauskaitė