Julia Hülsmann, Wat er onder de noten gebeurt...

"We moeten mensen vertellen dat cultuur belangrijk is en niet alleen duur en een luxe. Het is geen luxe, het is een noodzaak."

Ongeveer twee jaar geleden hadden we een lang gesprek over “The Next Door”, je vorige album. Het meest recente wordt aangekondigd als een kwartet, terwijl het eigenlijk een kwintet is. Vanwaar deze keuze?

Eigenlijk zou ik het ‘with special guest' hebben genoemd, maar ECM wilde het album zo noemen. En dan kun je op de achterflap zien dat er een gast bij betrokken is.

Ik moet zeggen dat het toch een beetje een verrassing is?

Dat kan inderdaad de bedoeling zijn. Het is een grap van Manfred. Ja. Of een eufemisme, misschien...

Hildegunn Øiseth © Felix Groteloh

Dus de nieuwe muzikant, trompettiste Hildegunn Oiseth, is heel interessant, ze heeft een heel persoonlijke stijl en ze gebruikt ook een ongebruikelijk instrument.

Ik ontmoette haar op het Jazz Baltica Festival in Noord-Duitsland, waar ze deel uitmaakte van een bigband die ik dirigeerde. Ik schreef het hele programma voor deze bigband. En zij speelde trompet. En voor één stuk speelde ze ook de geitenhoorn.

Het was onze eerste kennismaking. Ongeveer een jaar later begon ik in het grote ensemble van een Zwitserse saxofonist te spelen. En we gingen samen op tournee. Toen nodigde ik haar uit voor een concert hier in Berlijn ter ere van het 20-jarig bestaan van het Julia Hülsmann Trio. En een heel weekend lang hadden we elke avond een ander programma in de A-Train. En tijdens één sessie nodigden we haar uit. Na dat concert besloten we dat we met haar wilden werken.

Eigenlijk ben ik ook nog iets heel belangrijks vergeten, want tijdens de pandemie werden we gevraagd om een soort video te maken die toen populair was, je weet wel met iedereen in zijn eigen ruimte. En ze nam deel aan de opname vanuit Trondheim. Het was een van de thema's van het album “The Next Door”, ‘Fluid’. En we maakten deze video. Het was de tweede keer dat ik met haar werkte.

In ons vorige interview zei je dat er een groot verschil was tussen het spelen met een saxofoon en een trompet. Hier meng je de twee...

Maar het is de manier waarop ze spelen die het verschil maakt, de wijze waarop ze samensmelten. En toen we haar hoorden, toen we deze video maakten, zei Uli Kempendorff, onze saxofonist: Wow, ze is ongelooflijk, met haar wil ik spelen. Dus hij was echt verrast, want hij kende haar niet. Ze hadden echt een goede band vanuit het oogpunt van geluid en ook vanuit een dynamisch oogpunt. Ik bedoel, op een energiek niveau omdat Hildegunn Øiseth een zeer aanwezig persoon is als ze op het podium staat. Het is ongelooflijk, ze kan één noot spelen en het vult de zaal. Ze heeft een sterke persoonlijkheid op het podium en er is een opmerkelijk samenspel tussen de saxofoon en trompet op de cd. Ook 'May Song' is een van mijn favorieten op het album waar we echt de band tussen de twee voelen. Het was gewoon romantisch, ik zou zeggen, poëtisch.

Over de albumtitel gesproken, de eerste, "The Next Door", was al een beetje mysterieus. Maar hoe zit het met deze, "Under the Surface"...

Ja, weet je, mijn wereld is raar. Nee, eigenlijk begon het met een heel makkelijk compositorisch idee. Ik begon aan een nummer waarbij ik een tweede deel nodig had. En ik zocht akkoorden met een boventoon, altijd een C. En onder die C veranderde elke noot. Ik schreef een paar ideeën op en toen een melodie. En toen ik op zoek was naar een titel, realiseerde ik me: ah, oké, het is die noot bovenaan, met steeds iets anders eronder. Dus onder de oppervlakte verandert het. En dat is iets wat me altijd interesseert, wat er achter dingen zit, wat er onder de oppervlakte schuilt, de dingen waar alles heel regelmatig en heel mooi is, maar daaronder gebeurt er van alles. Het is hetzelfde met mensen: je hebt een idee van een persoon, hoe hij of zij eruit ziet, misschien zijn ze zo. Maar als je met ze praat, realiseer je je dat het totaal anders uitvalt. Het is een andere persoonlijkheid dan je dacht. Dat is waar “Under the Surface” over gaat.

Dat is ook wat je bedoelt met ‘below’, als je als duo speelt... ‘The Earth Below’. Heeft dat dezelfde betekenis?

Neen, eigenlijk heeft dat een andere betekenis. Ik wilde echt iets heel vredig schrijven, iets dat me verbonden liet voelen met de grond, met de aarde eronder. Soms wil ik graag zweven of poëtisch zijn, maar soms heb ik gewoon iets warms en vredig nodig. En dat is deze titel, dit nummer.

Hoe is de connectie met de geitenhoorn ontstaan? Het is een heel ander instrument dan we in de westerse cultuur kennen. Heeft het echt noten?

Het hangt natuurlijk van de speler af, je weet wat ze ermee kunnen. Hildegunn bracht verschillende hoorns mee en ze vroeg me van tevoren wat ik nodig had. De ene keer is het in G mineur en zij heeft een G mineur hoorn. Soms vroeg ik haar wat ze kon spelen en dan zei ze gewoon dat ik de muziek moest spelen zodat ik het zou begrijpen. In feite hadden we in dit stuk een vrij gedeelte in het midden waar het rond G mineur was, en het was leuk om haar zoveel mogelijk vrijheid te geven, maar ze kan ook een melodie spelen. Soms neemt ze zes hoorns mee naar een concert.

Is dit dezelfde praktijk als bijvoorbeeld muzikanten die schelpen gebruiken? Zoals deze Amerikaanse trombonist uit Mexico, geloof ik. Ik weet de naam niet meer...

Dat is Steve Turre. Hij speelt veel met schelpen. Of Stéphane Belmondo, misschien ken je hem wel, de Franse trompettist…

Ja, ik denk dat het hetzelfde is, het lijkt er erg op. Ik neem aan dat ze in dit instrument moeten zingen. En afhankelijk van de positie van de mond moeten ze kijken wat ze ermee kunnen doen. Ik denk dat het vergelijkbaar is. Het klinkt bijna alsof je in het instrument zingt. En ik denk dat het daarom ook zo speciaal is.

Er is ook 'Anti Fragile', dat, laten we zeggen, vrijer is. Er is een gedeelte met een gebroken ritme... Is dit een stuk dat je spontaan speelde, of was het voorbereid? Het klinkt alsof het geïmproviseerd is...

Het is een compositie. Ik kwam op een dag thuis, ik weet niet waarom, maar ik was erg gestrest. In feite zei ik tegen mijn piano dat ik boos was en ik schreef dit nummer in vijf minuten. Er is veel geïmproviseerd rond die energie en dat gevoel. Het is een beetje mijn lyrische kant, waar ik van hou omdat het een groot deel van mezelf is, maar ik kan soms ook heel eenvoudig zijn, en soms, neen, je kunt niet alleen maar aardig zijn. Dat werkt gewoon niet.

En ik moet mensen op de zenuwen werken! En stoer zijn, vooral in de huidige situatie, de politieke situatie in de wereld, ik vind dat we daar meer over moeten zeggen. Mensen vragen me altijd naar dit nummer, omdat ze zeggen dat het leuk is om zoiets te hebben. En normaal gesproken heb ik op het podium nooit iets politieks gezegd. Maar dat is nu voorbij. Ik moet het doen, we moeten onze democratie redden, denk ik. En we moeten mensen vertellen dat cultuur belangrijk is en niet alleen duur en een luxe. Het is geen luxe, het is een noodzaak. We hebben het nodig voor onze ziel en voor onze samenleving. En dat is wat ik mensen blijf vertellen. En dan spelen we 'Anti Fragile' zodat dat duidelijk is.

Wat belangrijk is, is misschien wat erachter zit.

Wat ook belangrijk is, is de plaats van vrouwen in de jazz...

Ja. Wat misschien ook belangrijk is, is het feit dat ze een Noorse trompettiste is.

Je hebt al een duet gehad met een IJslandse pianist en je hebt gespeeld op Gaume Jazz...

Ja, dat is belangrijk. Ik heb het niet eerder genoemd, maar toen we Hildegunn ontmoetten was dat in een bigband met alleen maar vrouwen. En dat was erg leuk; ik realiseerde me dat het anders was dan de andere big bands waar ik mee werkte, allemaal mannelijke big bands.

En zo kan communicatie met een andere vrouw soms anders zijn. Misschien had een betere band met haar. Maar zonder die muzikaliteit die zij heeft, zou het natuurlijk niet werken. Dus heb ik het gedaan, ze staat op dit album, omdat ze een geweldige muzikante is.  Maar misschien is ze ook wel een geweldige muzikante omdat ze een vrouw is. Dat is er ook, je kunt het niet scheiden. Maar ik hou van deze connectie, met vrouwen, ik heb een octet met maar één mannelijke muzikant, en alle anderen zijn vrouwen. En het is waar, ik vind het echt leuk dat er meer vrouwen zijn met wie ik kan werken. Toen ik mijn carrière begon, was er niemand: zangers, misschien, zangeressen, misschien, natuurlijk, veel, veel zangeressen, maar geen instrumentalisten. En nu zijn er zoveel goede vrouwelijke muzikanten.

Met het European Jazz Network was er een week gewijd aan vrouwelijke muzikanten, ik weet niet of je het gelezen hebt, een samenwerking tussen alle jazzsites, uit België, Frankrijk, Duitsland, Zweden, Polen, enz. En iedereen stelde een vrouw uit zijn land voor, en alles werd gedeeld door heel Europa. Het was een uitstekend idee…

Het is een uitstekend idee. Maar het betekent nog steeds dat het niet zó zou moeten gaan. Normaal gesproken zouden we elke dag dezelfde plek moeten hebben, niet één keer per jaar. Soms zijn de spotlights niet goed. Maar aan de andere kant heb ik me gerealiseerd dat het zonder die spotlights net zo moeilijk is. Dus daar moeten we aan herinnerd worden. En het moet normaler worden.

Is het moeilijk om concerten te organiseren met je band of niet? Maakt het feit dat jullie op het ECM label zitten het makkelijker?

ECM helpt echt. Ja, het maakt dingen gemakkelijker. Omdat het een soort kwaliteitslabel is en dat helpt. Ja, absoluut. Maar op dit moment is het nog steeds erg moeilijk om zaken te doen.

Kunnen we je binnenkort in België verwachten?

Ik heb Sarah van mijn nieuwe agentschap gevraagd dat ze daaraan gaat werken. Ja, dat hoop ik echt. Tot nu toe hebben we nog geen opties. We hebben twee keer in Flagey gespeeld, wat een hele mooie zaal is. Ik hoop dat het gebeurt.

Interview © Jean-Pierre Goffin (vrije vertaling : Jos Demol)  -  foto’s © Volker Beushausen / Felix Groteloh
In samenwerking met JazzMania

ECM

Julia Hülsmann, piano
Uli Kempendorff, tenorsaxofoon
Marc Muellbauer, contrabas
Heinrich Köbberling, drums
Hildegunn Øiseth, trompet, geitenhoorn