Jazzkaar Festival (Estland), 20-29 april 2018 – Deel 3

Estonian Composers Union & Arvo Pärt Centre

© Mari-Liis Rebane

Estland is een waar muziekland. Ze kennen er niet alleen een eeuwenoude traditie van volksliederen en koorzang maar ook in andere stijlen en genres spelen ze een voortrekkersrol. Op gebied van hedendaags klassiek staan ze bijvoorbeeld aan de absolute wereldtop. De verschillende promotionele initiatieven en organisaties spelen daarbij een belangrijke rol.

Een bijdrage over de Estonian Composers Union en het gloednieuwe Arvo Pärt Centre dat in oktober 2018 zijn deuren opent.

© Rene Jakobson

Estonian Composers Union

In Estland worden muzikanten goed begeleid en zijn er heel wat structuren die informatie verstrekken en voor promotie zorgen. Een van deze instellingen is de Estonian Composers Union. We spraken met Mari-Liis Rebane, project manager en internationale communicatieverantwoordelijke.

Wat is precies de Estonian Composers Union?

We focussen ons in de eerste plaats op hedendaags klassiek. Een van de vereisten om lid te worden, is dat je een academische opleiding volgde. Daarnaast heb je de aanbeveling nodig van minstens twee andere collega’s. We beperken ons zeker niet tot een enkele stijl en laten tevens componisten toe uit andere genres zoals jazz. Mooi voorbeeld hiervan is pianist Kristjan Randalu die net zijn debuutplaat uitbracht bij ECM. Ook uit de meer experimentele en elektronische hoek hebben we inschrijvingen. Onder hen Ekke Västrik. We organiseren tevens jaarlijks de Estonian Music Days.

Sowieso zijn we een kleine vereniging met zowat honderddertig leden. Waar we wel fier op kunnen zijn, is de internationale reputatie van onze componisten. Heel wat van hun werk wordt ook buiten Estland gespeeld.

© Raul Ollo

Heb je een verklaring voor dat succes?

Een goede vraag. Misschien is het onze eeuwenoude relatie met muziek en koorzang in het bijzonder. Die traditie had dikwijls ook een heel politieke en revolutionaire connotatie. We vochten al zingend voor onze vrijheid. Wat hedendaags klassiek betreft, hebben we natuurlijk de grote rolmodellen als Arvo Pärt en Veljo Tormis maar ook bij de jongere lichting zijn er al voorbeelden zoals Erkki-Sven Tüür en Tõnu Kõrvits. Door hun succes gingen de mensen luisteren naar andere Estse componisten.

Voor de Estonian Music Days werken jullie ook steeds rond een thema. Dit jaar was dat “Sacred”.

De twee artistieke directeurs, Helena Tulve en Timo Steiner, bepalen het onderwerp. Volgend jaar wordt dat “Through the forest of sounds”. Ideaal om de focus te leggen op onze eeuwenoude traditie van koorzang in combinatie met het belang van de natuur in onze maatschappij. Een van de grote discussiepunten momenteel is het aanleggen en uitbreiden van de Baltische spoorlijn waarvoor heel wat ontbossing gebeurt. We sluiten dus aan bij een brandend actueel onderwerp.

Sinds 2005 zijn jullie tevens lid van de International Society Of Contemporary Music (ISCM).

Vijftig landen maken er deel van uit. Het is het grootste netwerk op dit gebied. Heel belangrijk hierbij is het festival dat zij elk jaar organiseren, de World Music Days. Dan worden er werken gespeeld van verschillende lidlanden. Volgend jaar is Estland het gastland, wat natuurlijk niet alleen een hele eer is maar ook een fantastische gelegenheid om onze componisten in de kijker te plaatsen. En gezien het festival in 2019 samen valt met onze eigen Estonian Music Days waar hoofdzakelijk nationale componisten aan bod komen, krijgt dit evenement nu een sterk internationaal tintje. Het is meteen ook het veertigjarig jubileum van onze vereniging.

© Rene Jakobson

Wie voert de gekozen werken uit?

Er bestaan verschillende categorieën zoals symfonische orkesten, koren, jazzimprovisatie en zelfs klankinstallaties. Voor elk is er een aparte jury. Wat de uitvoerders betreft, hebben we op voorhand al een beperkt aantal overeenkomsten. Voor de rest zijn het de componisten zelf die de keuze maken. Dikwijls schreven ze met welbepaalde ensembles in het hoofd.

Gaan jullie ook voor wat meer uitzonderlijke locaties of blijft alles bepekt tot de meer traditionele zalen?

Er zijn evenementen bij in openlucht en we zullen volgend jaar zeker een aantal minder voor de hand liggende plekken kiezen zoals kunstgalerijen en het Seaplane Harbour museum. Voor de jubileumeditie van 2019 is het eveneens de bedoeling om hier ook andere steden bij te betrekken zoals Tartu en Alatskivi. Heel speciaal worden de concerten in het gloednieuwe Arvo Pärt centrum in Laulasmaa. En er komt een samenwerking met de Estonian Jazz Union.

Zijn de concerten voor iedereen toegankelijk?

Toch wel maar het publiek is moeilijk te bereiken. Er bestaat nog steeds het misverstand tegenover hedendaagse muziek dat het allemaal veel te ingewikkeld, intellectualistisch en conceptueel is. Het is natuurlijk geen entertainment en daardoor voelen velen zich bedreigd als het ware. Nochtans is er een waaier aan keuzes. Het is ook zo dat april een festivalmaand is bij ons. We hebben hier eerst de Tallinn Music Week, dan onze Estonian Music Days en vervolgens ook nog het Jazzkaar Festival.

Hoe zit het met de jeugdwerking? Hebben jullie op dat gebied specifieke initiatieven?

Er zijn de Mini-EMD voor kinderen vanaf 14 jaar. Zij krijgen carte blanche om zelf het programma uit te werken. Ondertussen doen we dit al vier jaar. Het is een ideale introductie voor het grote festival. We laten de jongeren op verschillende manieren kennismaken met hedendaags klassiek door middel van workshops, lezingen en zelfs stadswandelingen. Wat dan allemaal uit de bus komt, is steeds verrassend.

© Rene Jakobson

Estonian Music Days van 2 tot 10 mei 2019

www.composersunion.ee
www.estonianmusicdays.com
www.emic.ee
Facebook: on.fb.me/17JcXFS



Arvo Pärt Centre

Een artikel schrijven over muziek in Estonia zonder de naam Arvo Pärt (°1935) te vernoemen, is onmogelijk. De componist die wereldfaam verwierf met werken als ‘Miserere’, ‘Lamentate’, ‘Spiegel Im Spiegel’, ‘Tabula Rasa’ en zijn uitgepuurde Tintinnabuli-stijl is trouwens nog steeds actief.

De Estse overheid zag het belang van zijn oeuvre in en richtte een stichting op in samenwerking met de naaste entourage van Arvo Pärt. Dat betekent in de eerste plaats de musicus zelf maar ook zijn vrouw Nora die al van in het begin zijn belangen behartigt en zelf musicus is. De twee zonen worden eveneens betrokken in het verhaal.

© Marleen Arnouts

Alles wordt gecentraliseerd in een splinternieuw complex op een schiereiland in Laulasmaa, een dertigtal kilometer buiten Tallinn. Het geheel kreeg de naam Aliina, verwijzend naar zijn werk ‘Für Alina’. Hier komen een bibliotheek, klasruimten, studio- en repetitielokaal, tentoonstellingsruimte, een klein auditorium met 140 zitjes en natuurlijk het archief zelf. Er wordt eveneens midden de gebouwen in een minituintje een kleine kapel in Grieks-Orthodoxe stijl gebouwd. Religieus-filosofische opvattingen vormden steeds een belangrijk onderdeel in het werk en leven van Arvo Pärt, nu nog.

Uniek is dat het niet gaat om een afgerond archief maar om een continu groeiend geheel. Van meet af aan werd er overeengekomen dat Pärt zijn documenten, aantekeningen en dagboeken dagelijks kan raadplegen, wijzigen en aanvullen. Het betreft hier dus geen schrijn voor een legendarisch personage maar een actief draaiend centrum waar dertien mensen voltijds administratieve taken en archiveringswerken uitvoeren.

© Marleen Arnouts

Tijdens ons bezoek (24.04.2018) onder leiding van de gepassioneerde manager Anu Kivilo waren de bouwwerken nog volop aan de gang. Toch kregen we al een rondleiding op de werf waar de ruwbouw bijna afgerond is. De officiële opening is voorzien in oktober 2018 maar alles blijkt volledig onder controle.

Arvo Pärt, die in de buurt woont, komt haast dagelijks in hoogsteigen persoon een kijkje nemen. We hadden het geluk hem even te ontmoetten, veiligheidshelm in de hand. Ongelooflijk wat een rust en sereniteit de man uitstraalt, zelfs midden deze bedrijvigheid. Een gevoel van humor is hem evenmin vreemd. “Ik ga telkens op de vlucht voor het helse lawaai hier,” vertrouwde hij ons toe om er vlak nadien lachend aan toe te voegen toen hij vernam dat we journalisten waren: “Dan maak ik mij nu zeker meteen uit de voeten”. Waarschijnlijk op weg naar het lokale restaurantje waar hij regelmatig zijn lunch nuttigt. Tekenend voor de Estlanders, die nuchtere vorm van natuurlijkheid zonder kapsones. Een toevlucht van nieuwsgierige aanbidders verwachten ze hier dan ook niet. Wel krijgen musicologen en aanverwante specialisten op aanvraag toegang tot de archieven en zullen er af en toe openbare concerten plaats vinden.

© Marleen Arnouts

Dat het Arvo Pärt centrum gebouwd wordt midden de natuur is een bewuste keuze van de componist zelf. Dit is de habitat die hij verkiest. Daarom ook staat er een 32m hoge toren vanwaar hij zicht heeft op de omringende bossen en de zee die op wandelafstand is. Wie hier in de buurt wat rondwandelt, begrijpt meteen iets meer van de man zijn inspiratiebronnen. Geen wonder dat hij na dertig jaar ballingschap in Wenen en Berlijn terugkeerde naar deze plek.

Begin dit jaar tekenden Flagey en de afgevaardigden van het centrum (waaronder zoon Michael) een samenwerkingsovereenkomst om de muzikale erfenis van Arvo Pärt verder uit te bouwen. Concreet gevolg hiervan is het tweejaarlijks festival in Flagey waarvan de eerste editie plaats had in januari 2018. Hoofddoel is de muziek van Arvo Pärt en andere hedendaagse componisten die zich door Pärts holistische aanpak lieten inspireren, in de kijker te plaatsen.

© Birgit Püve / the owner of the picture: Arvo Pärt Centre 

http://www.arvopart.ee/en/

© Georges Tonla Briquet & Marleen Arnouts